Η χρήση του πεύκου στην υγεία...

 

Όλα τα είδη πεύκων χρησιμοποιούνται ιατρικά από τα αρχαία χρόνια σε πολλά μέρη του κόσμου.

Τα πεύκα είναι γυμνόσπερμα, αειθαλή, ρητινοφόρα κωνοφόρα δένδρα με 90 περίπου είδη ανά τον κόσμο, που ανήκουν στην οικογένεια των Πευκίδων (Pinaceae).

Ο φλοιός είναι παχύς και αυλακωτός, τα φύλλα βελονοειδή και φύονται κατά σπονδύλους ανά δύο, τρία ή πέντε, παραμένοντας στο πεύκο από 2 μέχρι 17 χρόνια. Στη βάση τους περιβάλλονται από ένα μεμβρανώδη κολεό και το χρώμα τους είναι ανοιχτό ως σκούρο πράσινο.

Όλα τα βλαστικά μέρη του δέντρου διατρέχονται από αδενικά στοιχεία που έχουν την μορφή αγωγών παράγοντας ρητίνη και αιθέρια έλαια.

Στη βάση κάθε μονοετούς βλαστού αναπτύσσονται αρσενικοί και θηλυκοί κώνοι. Είναι τα άνθη του πεύκου γνωστά με την ονομασία κουκουνάρια.

Τα πεύκα αποτελούν πρόδρομα είδη στα δασικά οικοσυστήματα κι εγκαθίστανται σε ακραία περιβάλλοντα και σχηματίζουν φυτοκοινωνίες που διαμορφώνουν το περιβάλλον για τα επερχόμενα είδη. Π.χ. στην περιοχή της Αττικής τα πευκοδάση διαμορφώνουν το κατάλληλο περιβάλλον για τη φυσική εξέλιξη του οικοσυστήματος που θεωρητικά κυριαρχείται από δρυς (βελανιδιές). 

Είναι είδη που αγαπούν το φως, είναι ανθεκτικά στην ξηρασία και προτιμούν ασβεστολιθικά εδάφη.

Τα πεύκα είναι αειθαλή, ρετινωδή δέντρα και σπανια θάμνοι, με ύψος 3 με 80 μέτρα, με την πλειοψηφία των ειδών να έχουν ύψος 15 με 45 μέτρα. Τα χαμηλότερα είναι τα είδη Πεύκη η νάνα (Pinus pumila) και Πεύκη η κορυφόβια ή Πεύκη η κορυφήτης (Pinus culminicola), με ύψος μέχρι 3 μέτρα. Σε αντιδιαστολή, το ψηλότερο είναι η Πεύκη η βαριά ή πεύκη η βαρύξυλος (Pinus ponderosa), με ένα άτομο του είδος στο Όρεγκον να έχει ύψος 81,79 μέτρα, ενώ η Πεύκη η λαμπερτιανή μπορεί να ξεπεράσει σε ύψος τα 82 μέτρα.

Ο κορμός των περισσότερων ειδών είναι χοντρός και φολιδωτός. Τα κλαδιά μοιάζουν να σχηματίζουν δακτυλίδια στα σημεία που εκφύονται από τον κορμό, αν και σχηματίζουν σφικτές σπείρες. Είναι όλα μακρόβια δέντρα, με ηλικία από 100 μέχρι 1.000 έτη ή περισσότερο. Η πιο μακρόβια είναι η Πεύκη η μακραίωνη (Pinus longaeva), καθώς ένα δέντρο αυτού του είδος έχει μετρηθεί ότι έχει ζήσει 4.600 χρόνια, ο γηραιότερος οργανισμός στη Γη.

 
Η αναπαραγωγή των πεύκων γίνεται μέσω των κώνων τους. Στους αρσενικούς κώνους υπάρχουν πολλοί μικροί «σάκοι» που φέρουν γύρη. Στους θηλυκούς κώνους βρίσκονται διατεταγμένα «λέπια» (τροποποιημένα φύλλα).
Κατά την Άνοιξη οι γυρεόσακοι ανοίγουν και με τον άνεμο σκορπούν τη γύρη. Τα λέπια στους θηλυκούς κώνους ανοίγουν, δέχονται τη γύρη και κλείνουν. Η γονιμοποίηση γίνεται την επόμενη Άνοιξη.

Είδη πεύκου στην Ελλάδα

 

Το κοινό πεύκο ή Χαλέπιος πεύκη ή Pinus halepensis, γνωστό με την ονομασία Χαλέπιος Πεύκη. Βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα, Εύβοια, στα Νησιά του Αιγαίου, στη Χαλκιδική, στα νησιά του Ιονίου, σχηματίζοντας δάση. Αναπτύσσεται σε χαμηλό υψόμετρο, μέχρι 1000 μέτρα. Προτιμά τις ξερές και ζεστές περιοχές και τα ασβεστολιθικά εδάφη που δεν συγκρατούν υγρασία. 

Από το δέντρο αυτό συλλέγεται το ρετσίνι, που προστίθεται στο κρασί για τη δημιουργία της γνωστής ρετσίνας. Το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Ο βλαστός του χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία.

 

Το Θασίτικο πεύκο ή Τραχεία πεύκη ή Pinus brutia. Μοιάζει με το κοινό, έχει μεγαλύτερο όγκο και ύψος από αυτό, σκληρές και χοντρές βελόνες. Υπάρχει στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, τη Χαλκιδική, τη Θράκη, τη Θάσο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία.

 

Το μαυρόπευκο ή Μαύρη πεύκη ή Pinus nigra. Ψηλό δέντρο που φτάνει σε ύψος και τα 45 μέτρα. Τα κουκουνάρια του είναι μικρά και οι βελόνες του μετρίου μεγέθους. Βρίσκεται σε δάση στην οροσειρά της Πίνδου, στα βουνά της Μακεδονίας, ενώ λίγα υπάρχουν και στα βουνά της Κρήτης και της Λέσβου. 

Το ξύλο του έχει ερυθρωπό χρώμα εσωτερικά, είναι καλής ποιότητας, χρησιμοποιείται στις οικοδομές, στη ναυπηγική και σαν στύλος στήριξης καλωδίων μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος.

 

Το δασόπευκο, λιάχα ή Δασική πεύκη ή Πεύκη η αγρία ή Pinus sylvestris. Έχει κιτρινοκόκκινο φλοιό, μεγάλο ύψος που φτάνει και τα 50 μέτρα. Τα κουκουνάρια του είναι μικρά και ωοειδή, χρώματος γκριζοκάστανου. 

Ο κορμός του ίσιος με μεγάλες ρωγμές. Βρίσκεται σε μερικά όρη της βορείου Ελλάδας και όταν είναι γέρικο γυμνώνεται αφήνοντας μία τούφα στη κορυφή του. 

Το ξύλο του είναι γνωστό με την ονομασία κόκκινη ξυλεία, ερυθρωπό εσωτερικά και σκληρό, και χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για τη παρασκευή ξυλοπολτού για χαρτί, στις οικοδομικές κατασκευές και στη ναυπηγική.

 

Το Μακεδονίτικο ή Βαλκανικό πεύκο ή Pinus peuce ή πεύκη. Φυτρώνει σε υψόμετρο από 600 μέχρι 2.300 μέτρα, φτάνοντας συχνά στην αλπική ζώνη. Τα ώριμα δέντρα έχουν ύψος 35-40 μέτρα και διάμετρο κορμού 1,5 μέτρο, απαντάται στην οροσειρά της Ροδόπης και στον Βόρα, αλλά κυρίως φύεται στην Αλβανία και Βουλγαρία.

 

Η Κουκουναριά ή ήμερο πεύκο ή Pinus pinea ή Πεύκη η πίτυς. Είναι πυκνό, ψηλό και σχηματίζει ομπρέλα. Τα κουκουνάρια του είναι μεγάλα, με μεγάλα σκληρά σπόρια. Φύεται σε παραθαλάσσιες ή πεδινές περιοχές, κυρίως, στις Σποράδες αλλά και στη Χαλκιδική, Στερεά και Πελοπόννησο. 

Απαντά επίσης στις περισσότερες περιοχές της Μεσογείου. Το ξύλο του χρησιμοποιείται σαν στρογγυλή ξυλεία και παραγωγή σανιδωμάτων (παρκέ). 

Τα σπόρια του, γνωστά και αυτά με την ονομασία κουκουνάρια, χρησιμοποιούνται στη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική.

 

Τέλος, το ρόμπολο ή πεύκο του Χέλντραϊχ ή Pinus heldreichii. Έχει σταχτίλευκο φλοιό, ενώ οι βελόνες του σχηματίζουν τούφες στις άκρες των κλαδιών. Ο κορμός είναι χοντρός και ίσιος, το ίδιο και τα κλαδιά. Βρίσκεται σε πετρώδη και ορεινά εδάφη στη Βόρεια Ελλάδα. Εξαιτίας του αρωματικού του ξύλου είναι ιδανικό για την κατασκευή βαρελιών. Χρησιμοποιείται, επίσης, στην κατασκευή διαφόρων εργαλείων, γιατί δεν σαπίζει.

Τα τελευταία χρόνια τα πεύκα στις αστικές και περιαστικές περιοχές της Ελλάδας απειλούνται από τη βαμβακίαση, ασθένεια που προκαλείται από το κοκκοειδές έντομο Marchalina hellenica (Monophlebus hellenicus) ελληνική μαρσαλίνα, που ζει στο φλοιό τους παρασιτικά και παράγει μελιτώδεις εκκρίσεις. Οι εκκρίσεις αυτές συλλέγονται από τις μέλισσες προκειμένου να φτιάξουν πευκόμελο που αποτελεί και 60% της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα. 

Οι νεκρώσεις παρατηρούνται σε άτομα πεύκης με επιβαρυμένη φυτοϋγειονομική κατάσταση, με περιορισμένο ζωτικό υπέργειο και υπόγειο χώρο. Ενδεικτικά αναφέρεται πως σε φυσικά δάση χαλεπίου πεύκης τα οποία εκμεταλλεύονται μελισσοκομικά δεκάδες χρόνια, οι βλάβες από το Marchalina hellenica είναι αμελητέες και ουδέποτε υπήρξε ένδειξη επιδημίας. Αντίθετα, στις περιοχές όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα πιέζει το βιολογικό χώρο του πεύκου, και σε συνδυασμό με την απροθυμία των ανθρώπων να φροντίσουν τους οργανισμούς αυτούς (κλάδεμα, καθαρισμός, προστασία ριζικού συστήματος) φαίνεται πως οι ζημιές είναι σημαντικές. Η επιδημία αυτή ξεκίνησε το 2000, όταν το Υπουργείο Γεωργίας της Ελλάδας αποφάσισε τον εμβολιασμό των πεύκων με μαρσαλίνα σε μαζική κλίμακα, προκειμένου να γίνουν μελιτοφόρα και να αυξηθεί η παραγωγή πευκόμελου. Σήμερα γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η κατάσταση με χημική καταπολέμηση.

Χρήσιμα μέρη πεύκου

1. Είναι το ρετσίνι, τα τρυφερά μπουμπούκια και τα κουκουνάρια του πεύκου.
2. Δραστικές ουσίες πεύκου
3. Όλα τα πεύκα είναι πλούσια σε ρετσίνι, κι αιθέρια έλαια καμφοράς.
4. Τα πεύκα περιέχουν βιταμίνη C, B1, B2, K, καροτίνη, βιοφλαβονοειδή και γλουκονικά.
5. Ιδιότητες κι ενδείξεις πεύκου
6. Το πεύκο είναι ένα πικρό, αρωματικό και θερμαντικό χόρτο.
7. Είναι ένα ισχυρό αντισηπτικό και αντιμικροβιακό του γεννητικού και ουροποιητικού συστήματος, αποχρεμπτικό, διεγερτικό της όρεξης, που προκαλεί υπερέκκριση των γαστρικών υγρών, εφιδρωτικό και προκαλεί ισχυρή περιφερική αιμάτωση.
8. Είναι διουρητικό, αλλά λόγω των ουσιών που περιέχει, αντί να κατεβάζει την πίεση, την ανεβάζει, γι΄αυτό δεν πρέπει να χορηγείται σε υπέρταση.
9. Το αφέψημα μπουμπουκιών και φύλλων λαμβάνεται σαν διουρητικό μέσο στην κατακράτηση ούρων, στις ασθένειες των νεφρών και στη νεφρολιθίαση.
10. Το πεύκο είναι δραστικό κατά της φυματίωσης, με τη μορφή βάμματος.
11. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα τα σανατόρια για τη φυματίωση χτίζονταν σε πευκόφυτες περιοχές.
12. Το πεύκο είναι αποτελεσματικό κατά της βρογχίτιδας, της φαρυγγίτιδας και της πνευμονίας,
13. Το αφέψημα των μπουμπουκιών του πεύκου χρησιμοποιείται ως αντιφλεγμονώδες, αποχρεμπτικό και απολυμαντικό μέσο στις ασθένειες των άνω αναπνευστικών οδών, στον βήχα, στην βρογχίτιδα, στο βρογχικό άσθμα και στην φυματίωση.
14. Στη λαρυγγίτιδα και αμυγδαλίτιδα, με το αφέψημα του φυτού γίνονται γαργάρες.
15. Το αφέψημα κουκουναριών, μαζί με άλλλα φαρμακευτικά φυτά, χρησιμοποιείται σαν χολαγωγό μέσο στις ασθένειες του ήπατος, της χολής, στη γαστρίτιδα και στο έλκος στομάχου.
16. Το αφέψημα πεύκου έχει χρησιμοποιηθεί σε πέτρες και σε φλεγμονές της κύστης, σε βλεννορραγία και λευκόρροια.
17. Επίσης, χρησιμοποιείται κατά των εντερικών παρασίτων και των σκωλήκων. Δεν καταστρέφει τα φιλικά βακτήρια, αλλά μόνο τα παθογόνα, δηλαδή δεν βλάπτει την εντερική χλωρίδα, όπως κάνουν τα αντιβιοτικά.
18. Η δρόγη του πεύκου περιέχει βιταμίνη C κι έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση του σκορβούτου.
19. Χρησιμοποιείται, επίσης, ως σπασμολυτικό του στομάχου και του εντέρου.
20. Χρησιμοποιείται σε αλκοολικούς, τοξικομανείς και αθλητές που παίρνουν αναβολικά και αποκαθιστά την λειτουργία του ήπατος και αποκαθιστούνται οι βλάβες στα ηπατικά κύτταρα.
21. Γίνονται εισπνοές με σπρέι ή βάμμα. Οι εισπνοές είναι κατάλληλες για το άσθμα, τη βρογχίτιδα, τη ρινική συμφόρηση και την καταρροή. Ακόμη χρησιμοποιούνται σε ζάλη ή λιποθυμία, λόγω πτώσης της πίεσης, γιατί το δυνατό έλαιο και βάμμα διεγείρουν τους ενδοκρινείς αδένες του οργανισμού.
22. Εξωτερικά χρησιμοποιείται το ρετσίνι που βγαίνει από τον τραυματισμένο φλοιό του πεύκου, ο οποίος δακρύζει και βγάζει τερεβινθίνη που χρησιμοποιείται σε θερμαντικές αλοιφές και προκαλεί τοπική υπεραιμία, αίσθημα θέρμανσης και ανακούφιση από τους μυϊκούς και ρευματικούς πόνους.
23. Η πίσσα του πεύκου χρησιμοποιείται για τις δερματικές παθήσεις, όπως η ψωρίαση και το έκζεμα.
24. Το έγχυμα φτιάχνεται με μια κουταλιά της σούπας μπουμπούκια σε 1 ποτήρι βραστό νερό, το οποίο αφήνετε σκεπασμένο για 15 λεπτά και μετά στραγγίζετε και πίνετε τρεις φορές την ημέρα.
25. Το αφέψημα φτιάχνεται με 1 κουταλιά της σούπας μπουμπούκια που βράζουν για 1 λεπτό σε 1 ποτήρι νερό και μετά το αφήνετε για 30 λεπτά και πίνετε 1/4 του ποτηριού τρεις φορές την ημέρα μετά το φαγητό.
26. Το βάμμα από τρυφεά μπουμπούκια είναι κατάλληλο για το έλκος στομάχου.

Πηγή